Bearbeiten von „Liste der Lehrer am Realgymnasium Nordhausen 1885 bis 1935

Aus NordhausenWiki
Sie sind nicht angemeldet. Ihre IP-Adresse wird bei Bearbeitungen öffentlich sichtbar.
Wenn Sie ein Konto erstellen oder sich anmelden, bleibt die IP-Adresse verborgen.

Die Bearbeitung kann rückgängig gemacht werden. Bitte prüfe den Vergleich unten, um sicherzustellen, dass du dies tun möchtest, und veröffentliche dann unten deine Änderungen, um die Bearbeitung rückgängig zu machen.

Aktuelle Version Dein Text
Zeile 12: Zeile 12:
| 2 || Amram, William || 1895-96 || Prob. || Prof.  i.  Duisburg
| 2 || Amram, William || 1895-96 || Prob. || Prof.  i.  Duisburg
|-
|-
| 3 || [[Wilhelm Apel|Apel, Wilhelm]] || 1901-18 || Prof. || i.  Ruhest.,  †  1918  i.  Nordh.  
| 3 || Apel, Wilhelm || 1901-18 || Prof. || i.  Ruhest.,  †  1918  i.  Nordh.  
|-
|-
| 4 || [[Wilhelm Baake|Baake, Wilhelm, Dr. phil.]] || 1909-20 || O.L. || Studiendir.  i.  Ruhest. Wiesbaden
| 4 || Baake, Wilhelm, Dr. phil. || 1909-20 || O.L. || Studiendir.  i.  Ruhest. Wiesbaden
|-
|-
| 5 || [[Hermann Backs|Backs, Hermann]] || 1891-99 || Prof. || i.  Ruhest. †
| 5 || Backs, Hermann || 1891-99 || Prof. || i.  Ruhest. †
|-
|-
| 6 || Baumgart, Arnold || 1916 || Sem. || Stud.Ass.,  †  14.  10.  1918  an d.  Folgen  einer  Kriegsbeschäd.
| 6 || Baumgart, Arnold || 1916 || Sem. || Stud.Ass.,  †  14.  10.  1918  an d.  Folgen  einer  Kriegsbeschäd.
Zeile 30: Zeile 30:
| 11 || Bluhm, Bruno, Dr. phil. || 1908 || Sem. || Stud.R.  i.  Bartenstein,  G.
| 11 || Bluhm, Bruno, Dr. phil. || 1908 || Sem. || Stud.R.  i.  Bartenstein,  G.
|-
|-
| 12 || [[Wikipedia:Karl Bochow|Bochow, Karl, Dr. phil.]] || 1907-24 || Prof. Realgymnasialdirektor || Studiendir.  i.  Ruhest. Nordhausen
| 12 || Bochow, Karl, Dr. phil. || 1907-24 || Prof. Realgymnasialdirektor || Studiendir.  i.  Ruhest. Nordhausen
|-
|-
| 13 || [[Ferdinand Bodemeyer|Bodemeyer, Ferdinand]] || 1906-10 || Gesangl. || †  14.  VI.  1917  (gefallen)
| 13 || Bodemeyer, Ferdinand || 1906-10 || Gesangl. || †  14.  VI.  1917  (gefallen)
|-
|-
| 14 || Bollmann, Gerhard || 1933-34 || Stud.Ref. || Stud.Ass.
| 14 || Bollmann, Gerhard || 1933-34 || Stud.Ref. || Stud.Ass.
Zeile 60: Zeile 60:
| 26 || Driedger, Otto, Dr. phil. || 1908 || Wissenschaftl. H.L. || Stud.R.  in  Köslin  
| 26 || Driedger, Otto, Dr. phil. || 1908 || Wissenschaftl. H.L. || Stud.R.  in  Köslin  
|-
|-
| 27 || [[August Dühr|Dühr, August, Dr. phil.]] || 1895-1904 || Prof. || Prof.  i.  Ruhest.
| 27 || Dühr, August, Dr. phil. || 1895-1904 || Prof. || Prof.  i.  Ruhest.
|-
|-
| 28 || Duwald, Franz || 1890-95 || Kaplan, kath. Rel.L. ||  
| 28 || Duwald, Franz || 1890-95 || Kaplan, kath. Rel.L. ||  
|-
|-
| 29 || [[Walter Ecke|Ecke, Walter]] || 1913-21 || Stud.R. || Stud.R.  i.  Ruhest,  i.  Erfurt
| 29 || Ecke, Walter || 191A-21 || Stud.R. || Stud.R.  i.  Ruhest,  i.  Erfurt
|-
|-
| 30 || Ecknig, Richard || 1907-08 || Sem. || Stud.R.  i.  R.in  Brandenburg
| 30 || Ecknig, Richard || 1907-08 || Sem. || Stud.R.  i.  R.in  Brandenburg
Zeile 74: Zeile 74:
| 33 || Engelhardt, Hermann, Dr. phil. || 1919 || Stud.Ass. || Stud.R.  i.  Nordh.  O.Lyz.  
| 33 || Engelhardt, Hermann, Dr. phil. || 1919 || Stud.Ass. || Stud.R.  i.  Nordh.  O.Lyz.  
|-
|-
| 34 || [[Wilhelm Faust|Faust, Wilhelm, Dr. phil.]] || 1904-11 || O.L. || Oberstudiendir.  i.  Hirschb.,  St.A. i.  Schl.
| 34 || Faust, Wilhelm, Dr. phil. || 1904-11 || O.L. || Oberstudiendir.  i.  Hirschb.,  St.A. i.  Schl.
|-
|-
| 35 || Fiedler, Heinrich || 1927 || Stud.Ass. || Stud.R.  am  Rg.  i.  Erfurt  
| 35 || Fiedler, Heinrich || 1927 || Stud.Ass. || Stud.R.  am  Rg.  i.  Erfurt  
Zeile 88: Zeile 88:
| 40 || Fritsche, Ernst, Dr. phil. || 1912-13 || Sem. || Stud.R. i. Dessau
| 40 || Fritsche, Ernst, Dr. phil. || 1912-13 || Sem. || Stud.R. i. Dessau
|-
|-
| 41 || [[Armin Früh|Früh, Arnim]] || 1874-94 || Musikdir., Gesangl. || † 9. I. 1894 i. Nordh.
| 41 || Früh, Arnim || 1874-94 || Musikdir., Gesangl. || † 9. I. 1894 i. Nordh.
|-
|-
| 42 || Fuhlrott, Bruno || 1924-26 || Stud.R. || Std.R. a. Gymn. i. Nordh.
| 42 || Fuhlrott, Bruno || 1924-26 || Stud.R. || Std.R. a. Gymn. i. Nordh.
Zeile 96: Zeile 96:
| 44 || Gaßmann, Woldemar, Dr. phil. || seit 1920 || Stud.R. ||  
| 44 || Gaßmann, Woldemar, Dr. phil. || seit 1920 || Stud.R. ||  
|-
|-
| 45 || [[Heinrich Gebensleben|Gebensleben, Heinrich]] || 1884-91 || O.L. || Prof. i. Ruhest. i. Ilfeld
| 45 || Gebensleben, Heinrich || 1884-91 || O.L. || Prof. i. Ruhest. i. Ilfeld
|-
|-
| 46 || Giese, Hermann || 1920 || Stud.Ass. || Stud.Ass. i. Privatschuldienst
| 46 || Giese, Hermann || 1920 || Stud.Ass. || Stud.Ass. i. Privatschuldienst
|-
|-
| 47 || [[Fritz Grabs|Grabs, Fritz]] || seit 1925 || Oberstudiendir. d. Rg. ||  
| 47 || Grabs, Fritz || seit 1925 || Oberstudiendir. d. Rg. ||  
|-
|-
| 48 || Gronau, Fritz || 1913-14 || Sem. || 24. IV. 1915 gefallen
| 48 || Gronau, Fritz || 1913-14 || Sem. || 24. IV. 1915 gefallen
Zeile 108: Zeile 108:
| 50 || Grüber, Viktor || 1914-15 || Sem. || Oberstudiendir. i. Hamburg
| 50 || Grüber, Viktor || 1914-15 || Sem. || Oberstudiendir. i. Hamburg
|-
|-
| 51 || [[Hermann Haase|Haase, Hermann, Dr. phil.]] || 1889-1910 || Prof. || Prof. i. Ruhest. i. Mörs
| 51 || Haase, Hermann, Dr. phil. || 1889-1910 || Prof. || Prof. i. Ruhest. i. Mörs
|-
|-
| 52 || Härtel, Otto || 1911-12 || Sem. || Stud.R. i. Hannover
| 52 || Härtel, Otto || 1911-12 || Sem. || Stud.R. i. Hannover
Zeile 154: Zeile 154:
| 73 || Hoffmann, Leopold, Dr. phil. || 1889-90 || Wissenschaftl. H.L. || Prof. i. Schwelm
| 73 || Hoffmann, Leopold, Dr. phil. || 1889-90 || Wissenschaftl. H.L. || Prof. i. Schwelm
|-
|-
| 74 || [[Otto Hoffmann|Hoffmann, Otto, Dr. phil.]] || 1912-32 || Prof., Stud.R. || Prof. i. Ruhest. i. Nordh.
| 74 || Hoffmann, Otto, Dr. phil. || 1912-32 || Prof., Stud.R. || Prof. i. Ruhest. i. Nordh.
|-
|-
| 75 || Hoffmann, Paul || 1919-11 || Sem. || O.L. i. Mgd. Kloster U.L. Fr. gefallen 17. III 15
| 75 || Hoffmann, Paul || 1919-11 || Sem. || O.L. i. Mgd. Kloster U.L. Fr. gefallen 17. III 15
Zeile 164: Zeile 164:
| 78 || Hotze, Willy || 1907-08 || Sem. || Stud.R. i. Zeitz
| 78 || Hotze, Willy || 1907-08 || Sem. || Stud.R. i. Zeitz
|-
|-
| 79 || [[Wilhelm Hunstiger|Hunstiger, Wilhelm]] || seit 1923 || Dechant, kath. Rel.L. ||  
| 79 || Hunstiger, Wilhelm || seit 1923 || Dechant, kath. Rel.L. ||  
|-
|-
| 80 || [[Ernst Hübotter|Hübotter, Ernst]] || 1911 || Sem. || Stud.R. i. Salzwedel, G.
| 80 || Hübotter, Ernst || 1911 || Sem. || Stud.R. i. Salzwedel, G.
|-
|-
| 81 || [[Ernst Illing|Illing, Ernst, Dr. phil.]] || 1924-34 || Studiendir. || Studiendr. i. Ruhest. i. Nordh.
| 81 || Illing, Ernst, Dr. phil. || 1924-34 || Studiendir. || Studiendr. i. Ruhest. i. Nordh.
|-
|-
| 82 || Illner, Robert || 1883-1906 || Realgymnasiallehrer || i. Ruhest., † i. Nordhausen
| 82 || Illner, Robert || 1883-1906 || Realgymnasiallehrer || i. Ruhest., † i. Nordhausen
Zeile 174: Zeile 174:
| 83 || Isecke, Alfred || 1895-98 || Kaplan u. kath. Rel.L. ||  
| 83 || Isecke, Alfred || 1895-98 || Kaplan u. kath. Rel.L. ||  
|-
|-
| 84 || [[Paul Jahr|Jahr, Paul]] || 1912-14 || Turnl. || 27. VII. 1918 gefallen
| 84 || Jahr, Paul || 1912-14 || Turnl. || 27. VII. 1918 gefallen
|-
|-
| 85 || Jander, Erich || 1924-25 || Stud.Ass. || Stud.R. a Domgymn. i. Magdeburg
| 85 || Jander, Erich || 1924-25 || Stud.Ass. || Stud.R. a Domgymn. i. Magdeburg
Zeile 190: Zeile 190:
| 91 || Kautz, Wilhelm, Dr. phil. || 1910-11 || Sem. || Oberl. i. Torgau, Gymn. gefallen 14. XII. 1914
| 91 || Kautz, Wilhelm, Dr. phil. || 1910-11 || Sem. || Oberl. i. Torgau, Gymn. gefallen 14. XII. 1914
|-
|-
| 92 || [[Georg Kewitsch|Kewitsch, Georg, Dr. phil.]] || 1892-95 || Prof. || Prof. i. Ruhest. †
| 92 || Kewitsch, Georg, Dr. phil. || 1892-95 || Prof. || Prof. i. Ruhest. †
|-
|-
| 93 || Kiepert, Willi, Dr. phil. || 1905-07 || Wissenschaftl. H.L. || Stud.R. i. Neukölln, AD.
| 93 || Kiepert, Willi, Dr. phil. || 1905-07 || Wissenschaftl. H.L. || Stud.R. i. Neukölln, AD.
Zeile 204: Zeile 204:
| 98 || Knaake, Friedrich || 1880-97 || O.L. || Prof. i. Ruhest., † 1913
| 98 || Knaake, Friedrich || 1880-97 || O.L. || Prof. i. Ruhest., † 1913
|-
|-
| 99 || [[Erich Knorr|Knorr, Erich]] || 1930 || Stellv. Musikl. || Organist i. Nordh.
| 99 || Knorr, Erich || 1930 || Stellv. Musikl. || Organist i. Nordh.
|-
|-
| 100 || [[Wikipedia:Walter König (Politiker, 1893)|König, Walter, Dr. phil.]] || 1922 || Stud.Ass. || Stud.R. i. Charlottenburg, Augustaschule
| 100 || König, Walter, Dr. phil. || 1922 || Stud.Ass. || Stud.R. i. Charlottenburg, Augustaschule
|-
|-
| 101 || Kowalski, Gustav || 1908-09 || Sem. || Oberl. i. Stralsund, gefallen 21. VII. 1915
| 101 || Kowalski, Gustav || 1908-09 || Sem. || Oberl. i. Stralsund, gefallen 21. VII. 1915
Zeile 224: Zeile 224:
| 108 || Kummer, Herbert || 1934-35 || Stud.Ref. || Stud. Ass. i. Erfurt
| 108 || Kummer, Herbert || 1934-35 || Stud.Ref. || Stud. Ass. i. Erfurt
|-
|-
| 109 || [[Otto Laeger|Laeger, Otto, Dr. phil.]] || 1890-96 || Wissenschaftl. H.L. || Prof. i. Ruhest. i. Magdeburg
| 109 || Laeger, Otto, Dr. phil. || 1890-96 || Wissenschaftl. H.L. || Prof. i. Ruhest. i. Magdeburg
|-
|-
| 110 || Langbein, Dr. phil. || 1919 || Stud.Ass. || Stud.R. i. Staßfurt, Rg.
| 110 || Langbein, Dr. phil. || 1919 || Stud.Ass. || Stud.R. i. Staßfurt, Rg.
|-
|-
| 111 || [[Richard Lange|Lange, Richard, Dr. phil.]] || 1904-05 || Wissenschaftl. H.L. || Stud.R. i. Oschersleben
| 111 || Lange, Richard, Dr. phil. || 1904-05 || Wissenschaftl. H.L. || Stud.R. i. Oschersleben
|-
|-
| 112 || Lehmann, Oskar, Dr. phil. || 1912-13 || Sem. || Stud.R. i. Luckenwalde, Rg.
| 112 || Lehmann, Oskar, Dr. phil. || 1912-13 || Sem. || Stud.R. i. Luckenwalde, Rg.
Zeile 236: Zeile 236:
| 114 || Lerche, Emil || 1914-15 || Sem. || Stud.R. i. Erfurt, O.Lyz.
| 114 || Lerche, Emil || 1914-15 || Sem. || Stud.R. i. Erfurt, O.Lyz.
|-
|-
| 115 || [[Ottomar Liebau|Liebau, Ottomar]] || seit 1910 || Oberstudienrat ||  
| 115 || Liebau, Ottomar || seit 1910 || Oberstudienrat ||  
|-
|-
| 116 || Liebeskind, Walter || 1922 || Stud.Ass. || Stud.R. i. Delizsch, OR.
| 116 || Liebeskind, Walter || 1922 || Stud.Ass. || Stud.R. i. Delizsch, OR.
|-
|-
| 117 || [[Eduard Lindenhan|Lindenhan, Eduard]] || 1923-28 || Musikdirektor, Stud.R. || † 21. V. 1934 i. Ruhest. in Nordhausen
| 117 || Lindenhan, Eduard || 1923-28 || Musikdirektor, Stud.R. || † 21. V. 1934 i. Ruhest. in Nordhausen
|-
|-
| 118 || Lippold, Bernhard || 1903 || Wissenschaftl. H.L. || Stud.R. i. Torgau
| 118 || Lippold, Bernhard || 1903 || Wissenschaftl. H.L. || Stud.R. i. Torgau
Zeile 262: Zeile 262:
| 127 || Matthes, Gustav || 1886-87 || Prob. || Ober-Stud.R. i. Magdeb. i. R.
| 127 || Matthes, Gustav || 1886-87 || Prob. || Ober-Stud.R. i. Magdeb. i. R.
|-
|-
| 128 || [[Franz Meinecke|Meinecke, Franz, Dr. phil.]] || seit 1923 || Stud.R. ||  
| 128 || Meinecke, Franz, Dr. phil. || seit 1923 || Stud.R. ||  
|-
|-
| 129 ||  Merbach, Walter || 1933-34 || Stud.Ref. || Stud.Ass. i. Bischofstein
| 129 ||  Merbach, Walter || 1933-34 || Stud.Ref. || Stud.Ass. i. Bischofstein
Zeile 278: Zeile 278:
| 135 || Nagler, Karl, Dr. phil. || 1875-1909 ||  Prof. || Prof. i. Ruhest., † 1910
| 135 || Nagler, Karl, Dr. phil. || 1875-1909 ||  Prof. || Prof. i. Ruhest., † 1910
|-
|-
| 136 || [[Max Nath|Nath, Max, Dr. phil.]] || 1903-07 || Prof., Realgymnasialdirektor || Direktor des Rg. i. Pankow, † i. Pankow
| 136 || Nath, Max, Dr. phil. || 1903-07 || Prof., Realgymnasialdirektor || Direktor des Rg. i. Pankow, † i. Pankow
|-
|-
| 137 || Nebelung, Karl || 1921 || Stud.Ass. || Stud.R. i. Osterburg, Aufbauschule
| 137 || Nebelung, Karl || 1921 || Stud.Ass. || Stud.R. i. Osterburg, Aufbauschule
Zeile 286: Zeile 286:
| 139 || Nickel, Oswald || seit 1930 || Stud.R.  ||  
| 139 || Nickel, Oswald || seit 1930 || Stud.R.  ||  
|-
|-
| 140 || [[Konrad Niemann|Niemann, Konrad, Dr. phil.]] || 1920-28 || Stud.Ass. || Stud.R. i. Burg, Rg.
| 140 || Niemann, Konrad, Dr. phil. || 1920-28 || Stud.Ass. || Stud.R. i. Burg, Rg.
|-
|-
| 141 || [[Paul Olbricht|Olbricht, Paul, Dr. phil.]] || 1906-22 || Prof. || Prof. i. Ruhest, i. Nordh.
| 141 || Olbricht, Paul, Dr. phil. || 1906-22 || Prof. || Prof. i. Ruhest, i. Nordh.
|-
|-
| 142 || [[Wikipedia:Otto Ostrowski|Ostrowsky, Otto, Dr. phil.]] || 1913 || Sem. || Stud.R. i. Lankwitz, Lyz.
| 142 || Ostrowsky, Otto, Dr. phil. || 1913 || Sem. || Stud.R. i. Lankwitz, Lyz.
|-
|-
| 143 || Otten, Georg, Dr. phil. || 1910-21 ||  Prof. || Prof. i. Ruhest., † 24. 9. 1923 in Nordhausen
| 143 || Otten, Georg, Dr. phil. || 1910-21 ||  Prof. || Prof. i. Ruhest., † 24. 9. 1923 in Nordhausen
Zeile 316: Zeile 316:
| 154 || Protz, Robert || 1908-09 || Sem. || Oberl. i. Ruhest.
| 154 || Protz, Robert || 1908-09 || Sem. || Oberl. i. Ruhest.
|-
|-
| 155 || [[Ferdinand Quelle|Quelle, Ferdinand, Dr. phil.]] || 1906 || Wissenschaftl. H.L. || Stud.R. i., Berlin-Pamkow, Rg.
| 155 || Quelle, Ferdinand, Dr. phil. || 1906 || Wissenschaftl. H.L. || Stud.R. i., Berlin-Pamkow, Rg.
|-
|-
| 156 || Rabenald, Fritz, Dr. phil. || seit 1934 || Stud.R. ||  
| 156 || Rabenald, Fritz, Dr. phil. || seit 1934 || Stud.R. ||  
Zeile 366: Zeile 366:
| 179 || Schulze, Richard || 1912-13 || Sem. || Stud.R. i. Glogau, Rg.
| 179 || Schulze, Richard || 1912-13 || Sem. || Stud.R. i. Glogau, Rg.
|-
|-
| 180 || [[Wilhelm Schumann|Schumann, Wilhelm, Dr. phil]] || 1882-1919 || Prof. || Prof, † 3. II. 1919 i. Nordh.
| 180 || Schumann, Wilhelm, Dr. phil || 1882-1919 || Prof. || Prof, † 3. II. 1919 i. Nordh.
|-
|-
| 181 || Schwade, Norbert, Dr. phil. || 1934-35 || Stud.Ass. || Stud.Ass. i. Zeitz, Lyz.
| 181 || Schwade, Norbert, Dr. phil. || 1934-35 || Stud.Ass. || Stud.Ass. i. Zeitz, Lyz.
Zeile 374: Zeile 374:
| 183 || [[Hans Silberborth|Silberborth, Hans, Dr. phil.]] || seit 1913 || Stud.R. ||  
| 183 || [[Hans Silberborth|Silberborth, Hans, Dr. phil.]] || seit 1913 || Stud.R. ||  
|-
|-
| 184 || [[Emil Stache|Stache, Emil]] || 1887-1924 || Prof. || Prof. i. Ruhest., † 27. X. 1928 in Nordhausen
| 184 || Stache, Emil || 1887-1924 || Prof. || Prof. i. Ruhest., † 27. X. 1928 in Nordhausen
|-
|-
| 185 || Stade, Paul, Dr. phil. || 1909-10 || Sem. || Oberl. i. Bensberg, gefallen 10. VI. 1915
| 185 || Stade, Paul, Dr. phil. || 1909-10 || Sem. || Oberl. i. Bensberg, gefallen 10. VI. 1915
Zeile 388: Zeile 388:
| 190 || Thomas, Bruno || 1923 || Stud.Ass. || Konrektor i. Erkner
| 190 || Thomas, Bruno || 1923 || Stud.Ass. || Konrektor i. Erkner
|-
|-
| 191 || [[Walter Treichel|Treichel, Walter]] || seit 1931 || Musikl. ||  
| 191 || Treichel, Walter || seit 1931 || Musikl. ||  
|-
|-
| 192 || Vogel, Eckhardt || 1922-34 || Stud.R. || Stud.R., † 8. IX. 1934
| 192 || Vogel, Eckhardt || 1922-34 || Stud.R. || Stud.R., † 8. IX. 1934
Zeile 396: Zeile 396:
| 194 || Volke, Martin, Dr. phil. || seit 1919 || Stud.R. ||  
| 194 || Volke, Martin, Dr. phil. || seit 1919 || Stud.R. ||  
|-
|-
| 195 || [[Otto Wagener|Wagener, Otto]] || 1909-20 || Prof. || Prof., † 2. VIII. 1920 in Nordhausen
| 195 || Wagener, Otto || 1909-20 || Prof. || Prof., † 2. VIII. 1920 in Nordhausen
|-
|-
| 196 || [[Edgar Wahl|Wahl, Edgar, Dr. phil.]] || 1920 || Stud.Ass. || Stud.R. i. Nordh. O.Lyz.
| 196 || [[Edgar Wahl|Wahl, Edgar, Dr. phil.]] || 1920 || Stud.Ass. || Stud.R. i. Nordh. O.Lyz.
Zeile 428: Zeile 428:


[[Kategorie:Schule]]
[[Kategorie:Schule]]
[[Kategorie:Person|#]]
[[Kategorie:Liste]]
[[Kategorie:Liste|Lehrer]]
Bitte kopiere keine Inhalte, die nicht deine eigenen sind, benutze keine urheberrechtlich geschützten Werke ohne Erlaubnis des Urhebers!
Du gibst uns hiermit deine Zusage, dass du den Text selbst verfasst hast, dass der Text Allgemeingut (public domain) ist, oder dass der Urheber seine Zustimmung gegeben hat. Falls dieser Text bereits woanders veröffentlicht wurde, weise bitte auf der Diskussionsseite darauf hin. Bitte beachte, dass alle NordhausenWiki-Beiträge automatisch unter der „a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 License“ stehen (siehe NordhausenWiki:Urheberrechte für Einzelheiten).
Abbrechen Bearbeitungshilfe (wird in einem neuen Fenster geöffnet)